Leki w aptekach kupuje się w wielu postaciach: tabletek, kapsułek, pastylek, syropów, zawiesin, proszków, aerozoli, kropli, a także maści, kremów czy płynów na skórę. Można w nich znaleźć nie tylko składniki aktywne, ale również substancje dodatkowe o różnego rodzaju właściwościach. Nie mają one działania leczniczego, a jednak ich obecność w składzie produktu nie jest przypadkowa. Czym są składniki pomocnicze leków i po co są stosowane?
Skład leku – co można z niego wyczytać?
Najczęściej do ulotki leku zaglądamy w celu sprawdzenia jego działania, wskazań, przeciwwskazań bądź skutków ubocznych, tymczasem podstawową informacją dotyczącą każdego produktu jest jego skład. Dotyczy to zresztą nie tylko leków, ale także wyrobów medycznych i popularnych suplementów diety. W składzie produktu znaleźć można jego substancje czynne, czyli te, które odpowiadają za działanie preparatu i jego skuteczność, a także składniki pomocnicze. Lista tych drugich w niektórych preparatach może być bardzo długa.
Wyróżnić można wiele różnorodnych składników pomocniczych o przeróżnych działaniach. Są to między innymi substancje wypełniające, rozcieńczające, wiążące, poślizgowe, powlekające i konserwujące, a także barwniki, substancje zapachowe oraz smakowe. Co ważne, składniki pomocnicze nie występują jedynie w farmaceutykach – różnego rodzaju substancje z tej kategorii stosuje się bardzo często także w przemyśle spożywczym czy kosmetycznym.
Udając się do apteki stacjonarnej, niestety nie zawsze mamy czas i możliwość analizy składów poszczególnych produktów – zwłaszcza jeśli czeka za nami długa kolejka zniecierpliwionych klientów. Na szczęście obecnie ulotki większości medykamentów można z powodzeniem znaleźć w sieci i przejrzeć je przed wycieczką do apteki, by potem móc dokonywać świadomych zakupów. Dobra apteka internetowa w każdym opisie produktu podaje całkowity skład leku czy suplementu, wyszczególniając nie tylko jego składniki aktywne, ale także pomocnicze.
Substancje pomocnicze leków – czym są i jakie mają zastosowanie?
Składniki czynne dodaje się do farmaceutyków z konkretnego powodu – mają leczyć, wspomagać terapię bądź uzupełniać dietę. Po co jednak dodatek substancji pomocniczych, które nie mają bezpośredniego wpływu na zdrowie pacjenta? Dodatkowe środki w lekach, wyrobach medycznych i suplementach diety mogą pełnić różnorodne role – w tym:
- wpływać na uwalnianie składnika czynnego (uwalnianie szybsze lub celowo opóźnione),
- pomagać w formowaniu leku w postać umożliwiającą jego prawidłowe zastosowanie (tabletki, syrop, maść),
- nadawać produktowi odpowiednią masę czy objętość – przykładem takich składników są celuloza i skrobia,
- chronić składnik czynny przed zniszczeniem, zanim dotrze do miejsca docelowego swojego działania (to ważne na przykład w tabletkach dojelitowych, które mają uwalniać substancję czynną w świetle jelita, a nie w żołądku – mają one specjalną otoczkę, która chroni przed działaniem kwasu solnego w żołądku),
- nadawać farmaceutykom pewne cechy fizyczne, takie jak smak, zapach, kolor czy konsystencja,
- przedłużać datę ważności danego farmaceutyku, dbając o to, by przez określony czas zachowywał swoje właściwości.
Niektóre składniki pomocnicze pełnią jednocześnie kilka z wymienionych ról w danym produkcie. Wykaz środków pomocniczych dopuszczonych do stosowania przy lekach oraz wymagania jakościowe, które muszą spełniać, można znaleźć w Rozporządzeniu Ministra Zdrowia z dn. 16 stycznia 2003 roku.
Kto szczególnie powinien sprawdzać całkowite składy farmaceutyków?
Składy produktów warto sprawdzać przed zakupem, by świadomie podejmować decyzje. W zasadzie każdy, kto dba o swoje zdrowie, powinien analizować składy kupowanych leków. Jednak szczególną uwagę powinny na to zwracać osoby, którym potencjalnie niektóre substancje mogłyby zaszkodzić.
W razie wątpliwości dotyczących składu danego medykamentu zawsze można dopytać farmaceutę – taką możliwość dają nie tylko placówki stacjonarne, ale także niejedna apteka online (np. www.aptekarosa.pl). Kto szczególnie powinien analizować skład każdego medykamentu przed jego zastosowaniem? Między innymi alergicy. W ich przypadku istnieje bowiem możliwość wystąpienia silnej reakcji alergicznej po kontakcie z czynnikiem uczulającym. Kolejną taką grupę stanowią cukrzycy, gdyż wiele produktów leczniczych zawiera cukier. Składy powinny też sprawdzać osoby z chorą wątrobą i nerkami, a także pacjenci z fenyloketonurią, celiakią itp.
Składniki pomocnicze – czy zawsze należy ich unikać?
Nie zawsze możliwe jest całkowite uniknięcie składników pomocniczych, gdyż wiele z nich jest niezbędnych do zapewnienia odpowiedniej konsystencji czy prawidłowego działania medykamentu. Niestety niemal każda substancja – zarówno czynna, jak i pomocnicza – może komuś zagrażać, mieć skutki niepożądane bądź wywoływać reakcje alergiczne.
Materiał powstał we współpracy z Apteką Internetową Rosa.